To Γιουγκοσλαβικό σύνδρομο απειλεί την ΕΕ

         του Όλαφ Τέμπελμαν          «Εμείς γευματίζουμε σε δέκα λεπτά, αυτοί χρειάζονται τρεις ώρες. Βγάζουμε τα λεφτά μας δουλεύοντας σκληρά, αυτοί από λαμογιές. Ό,τι βγάζουμε με ιδρώτα τα στέλνουν στον νότο, επί χρόνια. Τα λεφτά βγαίνουν στο βορρά, μόνο και μόνο για να σπαταληθούν στον νότο».

 Ίσως να νομίζετε πως βρήκα αυτό το απόσπασμα σε κάποια αντιευρωπαϊκή προκήρυξη κάπου στη βόρεια Ευρώπη. Κι όμως όχι· το βρήκα σε ένα παλιό μου σημειωματάριο του 1990, όταν ταξίδευα με τρένο στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Είχα καταγράψει τα λόγια ενός συνομιλητή μου που μου εξηγούσε πώς οι Βόρειες Γιουγκοσλαβικές δημοκρατίες δεν έβλεπαν την ώρα να αποδεσμευτούν από εκείνη την «στρεβλή» ομοσπονδία.

Το πρώην πολυεθνικό κράτος της Γιουγκοσλαβίας θα μπορούσε από πολλές απόψεις να θεωρηθεί ως μια μικρογραφία της σημερινής Ευρώπης: οι μισθοί του βορρά ήταν τριπλάσιοι ή και τετραπλάσιοι εκείνων του νότου· σε αντίθεση με ότι συνέβαινε στον βορρά, ο νότος υπέφερε από πελώρια ανεργία· εν πολλοίς όπως ακριβώς συμβαίνει στα σημερινά κράτη-μέλη της ευρωζώνης, στην πρώην Γιουγκοσλαβία ήταν απτό το αίσθημα της αδυναμίας των «μακρινών» ομοσπονδιακών αρχών, που ο κόσμος δεν τις θεωρούσε αληθινά αντιπροσωπευτικές· κι ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) κατηγορείται για «δημοκρατικό έλλειμμα», η «ομόσπονδη σοσιαλιστική δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας», το πολυεθνικό κομμουνιστικό κράτος που είχε εμπνευστεί ο Τίτο (Tito) (1892-1980), ήταν και τυπικά μονοκομματικό κράτος.

Όπως οι σημερινοί ΒορειοΕυρωπαίοι καταριούνται τις Βρυξέλλες, εκείνη την εποχή Κροάτες και Σλοβένοι θεωρούσαν το Βελιγράδι ως υπεύθυνο για όλα τα δεινά: «φταίει το Βελιγράδι που μας παίρνουν τα λεφτά μας!»· «το Βελιγράδι δεν είναι παρά ένας συρφετός ανίκανων και διεφθαρμένων γραφειοκρατών!». Η πρώην Γιουγκοσλαβία είχε κι εκείνη κοινό νόμισμα, το δηνάριο, που θεωρούνταν όργανο των «απόμακρων αρχών» του Βελιγραδίου. Ήταν κοινή πεποίθηση πως η ενοποίηση της Γιουγκοσλαβίας δεν ήταν παρά ένα ιδεοληπτικό πείραμα εκτός τόπου και χρόνου και οδηγούσε μοιραία σε αφύσικες διευθετήσεις.

 

                  Η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας:

          οτιδήποτε άλλο εκτός από προσχεδιασμένη

Οι βόρειες ομοσπονδίες κατέβαλαν τις συνεισφορές τους όσο υπήρχε ευημερία και οι κάτοικοί τους δεν αντιλαμβάνονταν με πολύ σαφήνεια πόσο αλληλένδετοι ήταν με τις νότιες περιοχές. Όλα αυτά ανατράπηκαν τη δεκαετία του 1980, όταν ο Τίτο απεβίωσε, ξεκίνησε μια διαδικασία οικονομικής κρίσης και ο βορράς κλήθηκε εσπευσμένα να διασώσει τον νότο από την χρεοκοπία.

Το σημερινό βορειοευρωπαϊκό σύνθημα «ούτε ένα σεντ παραπάνω στους σκορδοφάγους» μοιάζει καταπληκτικά με ένα σλοβενικό σύνθημα εκείνου του καιρού: «όχι άλλα λεφτά μας στην ζώνη του μπιφτεκιού».

Η λαϊκιστική εξέγερση που είναι σήμερα εμφανής σε πολυάριθμα κράτη-μέλη της ΕΕ, θυμίζει ανησυχητικά τα ανάλογα κινήματα στην Γιουγκοσλαβία, εδώ κι ένα τέταρτο του αιώνα.

Είναι πασιφανείς οι ομοιότητες μεταξύ πολιτικών σαν τους Βίλντερς (Wilders) ή Λε Πεν (Le Pen) και Φράντζο Τούντζμαν (Franjo Tuđman) ή Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς (Slobodan Milošević).

Όλοι τους οικοδόμησαν την πολιτική τους σταδιοδρομία σε εθνικιστικά συνθήματα που ως τότε θεωρούνταν ταμπού· όλοι τους εκμεταλλεύτηκαν την απογοήτευση του λαού από τις προσπάθειες των κυβερνήσεων να στερήσουν λεφτά και εξουσία από αυτό που αποκαλούσαν «λαό μας».

Δεν έχει νόημα να τσακωνόμαστε για το αν το ολλανδικό «κόμμα ελευθερίας» (PVV) ή οι «αληθινοί Φιλανδοί» (PS) θα μπορούσε να προκαλέσουν εθνοκάθαρση. Ούτε ο Μιλόσεβιτς σκόπευε σε κάτι τέτοιο: πριν και πάνω απ' όλα δεν ήταν παρά ένας οπορτουνιστής πολιτικός, με απλοϊκές και κοντόθωρες πολιτικές συλλήψεις. Κι όσο βαριές κι αν είναι οι ευθύνες του για την διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, αυτή δεν συμπεριλαμβανόταν επ' ουδενί στις προθέσεις του.

Οι μεγαλοσχήμονες της ΕΕ θυμίζουν επίσης αρκετά τους τιτοϊκούς απαράτσνικ:

αμφότεροι μοιάζει να εκπλήσσονται (μάλλον δυσάρεστα) από τις πολλαπλασιαζόμενες αλλεπάλληλες ενδείξεις λαϊκής δυσαρέσκειας. Κι αυτοί, σαν κι εκείνους, φαίνεται να βρίσκονται χωμένοι σε ένα κουκούλι που δεν έχουν καμία διάθεση ούτε καν να σκεφτούν πως θα το εγκαταλείψουν.

Συρρίκνωση της λαϊκής υποστήριξης στην Ευρώπη

Ακόμα κι η «κυλιόμενη» προεδρία του ευρωπαϊκού συμβουλίου μοιάζει με εκείνη της Γιουγκοσλαβίας τη δεκαετία του 1980, που ήταν επίσης «κυλιόμενη».

Το κύρος των Γιουγκοσλάβων προέδρων ήταν ανάλογο με εκείνο που έχει σε μας ο Χέρμαν Βαν Ρομπάι (Herman Van Rompuy), ήτοι εκείνο ενός τύπου που τον έχουν επιλέξει ορισμένοι κύκλοι με τους οποίους δεν έχουμε καμία σχέση. Διαβόητο είναι το σχόλιο του προέδρου της ευρωομάδας Ζαν Κλοντ Γιουνκέρ (Jean-Claude Juncker): «όλοι ξέρουμε τι πρέπει να κάνουμε. Αυτό που δεν ξέρουμε, είναι πώς να επανεκλεγούμε αφού το κάνουμε».

 Αυτός είναι ο τυπικός τρόπος σκέψης ενός μανδαρίνου που φοβάται τον όχλο: αν κυβερνήσουμε δημοκρατικά, το μόνο που θα πετύχουμε είναι περαιτέρω καθυστερήσεις και συμβιβασμοί.

Εν τω μεταξύ, η συρρίκνωση της λαϊκής υποστήριξης στην Ευρώπη θα μπορούσε να έχει πολύ καταστροφικότερα αποτελέσματα από την απλή χρονοτριβή.

 Ένα από τα διδάγματα της κατάρρευσης της Γιουγκοσλαβίας είναι πως η νομισματική ενοποίηση μεταξύ περιοχών με οικονομικό χάσμα βορρά-νότου είναι καταδικασμένη να απειληθεί η συνοχή της, εκτός αν οι εμπλεκόμενοι λαοί αποφασίσουν ελεύθερα να αναλάβουν από κοινού τις ευθύνες που απαιτεί η λειτουργία της, με τρόπο που να θεωρηθεί δημοκρατικός -τουλάχιστο εν μέρει. Στις εποχές των «παχιών αγελάδων», οι δυσκολίες παρόμοιων ενοποιήσεων είναι ασήμαντες. Αλλά όταν οι καιροί δυσκολεύουν, τείνουν να θεωρούνται αιτία όλων των προβλημάτων.

Η σημαντικότερη διαφορά μεταξύ ΕΕ και Γιουγκοσλαβίας είναι πως η πρώτη αποτελείται από δημοκρατικά ἐθνη-κράτη. Οι λαϊκιστές και οι εθνικιστές δυσκολεύονται αν βρουν απέναντί τους δημοκρατικό αντίλογο. Όσον αφορά την Γιουγκοσλαβία, πολλοί υποστηρίζουν πως η ομοσπονδία θα μπορούσε να έχει επιβιώσει αν είχε μεγαλύτερη λαϊκή υποστήριξη, πιο δημοκρατικό πολιτικό σύστημα, περιθώριο για ελεύθερη αντιπαράθεση και ελευθεροτυπία.

Οι αιρετοί πολιτικοί των ευρωπαϊκών εθνών-κρατών θα μπορούσαν να προκαλέσουν τη λαϊκή στήριξη και να καταστήσουν την νομισματική ενοποίηση από κάτι που έχει επιβληθεί στους ευρωπαϊκούς λαούς σε κάτι που οι ίδιοι λαοί θα το έχουν επιλέξει ελεύθερα.

Αλλιώς, όποτε υπάρχει κρίση ή προβλήματα, το εκλογικό σώμα θα θεωρεί -δικαίως ή αδίκως- πως αυτά οφείλονται στις «επιταγές των Βρυξελλών», και οι αντιευρωπαϊκές δυνάμεις θα τρίβουν τα χέρια τους.

Κι όσο κι αν αυτό δεν αρκεί να οδηγήσει στη διάλυση της ΕΕ, τροφοδοτεί πάντως έναν φαύλο κύκλο δυσαρέσκειας και κωλυσιεργίας από τον οποίον μπορεί να βγούμε μόνο αν οι αιρετοί μας ηγέτες μας δείξουν με σαφήνεια και πειθώ γιατί αξίζει τον κόπο να είμαστε ενωμένοι.